Author: admin

Ένας ποιητής αντιμετωπίζει ότι αισθάνεται σαν κοινωνός μίας ιδέας, μιας σκέψης, ενός συναισθήματος, όπως ακριβώς»ένας ζωγράφος αντιμετωπίζει ότι βλέπει σαν να είναι εκεί αποκλειστικά για την δική του χρήση και ευχαρίστηση (Lucien Freud, Βρετανός ζωγράφος).» Ο ζωγράφος έχει το σύμπαν στο μυαλό του και τα χέρια του»(Λεονάρντο Ντα Βίντσι), όπως ο ποιητής κρατάει τα κλειδιά της εσωτερικής συγκίνησης και του στοχασμού. Επιθυμία και των δύο είναι να διατηρήσουν την δική τους υπόσταση.Οι καλές τέχνες, παρουσιάζονται συχνά συνυφασμένες σε έναν οπτικοποιημένο διάλογο, διατηρώντας ταυτόχρονα την πρωτοτυπία και την ταυτότητα τους. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Γιάννης Ψυχοπαιδης «η ροή της ποίησης και αυτή της ζωγραφικής είναι σαν δύο ανυπότακτα ποτάμια που τρέχουν παράλληλα. Όταν η ζωγραφική συνομιλεί με την ποίηση, δεν υποτάσσεται σ’ αυτήν.Διατρέχει μαζί μ’ αυτήν και παράλληλα μ’ αυτήν, σε διαφορετικές διαδρομές, έναν κοινό εκφραστικό τόπο με κοινούς στόχους, έχοντας το βλέμμα στραμμένο η μία στην άλλη.»Πρόκειται για την βαθύτερη αισθητική εμπειρία που αλληλοσυμπληρώνεται και εμπλουτίζεται συνέχεια στα μάτια του αναγνώστη – θεατή.Ζωγραφική και ποίηση είναι δύο μορφές «γλώσσας» μέσα από τίς οποίες η ψυχή του καλλιτέχνη εκφράζει τα οράματα της.

Ποιητική σπουδή στον πίνακα του Γκουστάβ Κλιμτ «Νεαρή Παρθένα». Μάτια και χέρια πλέχτηκαν αναίμακτα, σ’ έναν χορό του πάθους των καιρών. Ο νους, ο τα πάντα ορών και καθαιρών και η μορφή αυτή, το «χάρμα οφθαλμών», συνταίριαξαν, ταράζοντας συθέμελα, ιδέες, πράξεις, βλέμματα αγέρωχα. Άνθη και αισθήματα σκέπασαν τις νεφέλες.Φυλοροούν, σαν ανοιξιάτικες γαζίες οι κοπέλες. Στόματα, σώματα και στεναγμοί πνιγμένοι, στην άκρη της Ζωής, τι να τις περιμένει! Χαρές και Λύπες δυο κουβάριακαι η Αγάπη αλαφροι’σκιωτη, βουβή και λυπημένη…

Αγγελική Αγγελοπούλου

Ποίηση κ ζωγραφική είναι δύο μορφές «γλώσσας» μέσα από τις οποίες η ψυχή του καλλιτέχνη εκφράζει τα οράματα της.
» Η ζωγραφική είναι ποίηση
σιωπώσα και η ποίηση ζωγραφική ομιλούσα» κατά τον Σιμωνίδη τον Κείο, ενώ ο Οράτιος μας διαβεβαιώνει ότι
» σαν ζωγραφιά είναι η ποίηση».
Με άλλα λόγια πρόκειται για δύο τέχνες που αλληλοσυμπληρώνονται εφόσον ο ποιητής αναπαράγει στο χαρτί με λέξεις, την ψυχή και τον νου του, ενώ ο ζωγράφος αναπλάθει τον λόγο και τον μεταμορφώνει σε πραγματικότητα μέσα από αναγνωρίσιμα σχήματα και χρώματα. Πρόκειται για μια γραφική απεικόνιση του χρόνου που δεν ξέρουμε πότε ξεκίνησε και που τελειώνει. Έτσι η σχέση λόγου και εικόνας μοιάζει να μάχεται το πεπερασμένο και ελάχιστο της επιφάνειας έναντι του απείρου και του απέραντου του λόγου. Ο ποιητής εμπνέεται από μία εικαστική αποτύπωση όπως ακριβώς ο ζωγράφος από ένα ποίημα.» Η ευγλωττία είναι η ζωγραφική των σκέψεων» κατά τον Γάλλο στοχαστή Blaise Pascal και όπως ο ποιητής αγωνιά να μεταφέρει στον αναγνώστη το μήνυμα της σκέψης του, έτσι και η παθιασμένη εμμονή του ζωγράφου να αποδώσει με τον καλύτερο τρόπο το αντικείμενο του, τους καθιστούν μοναδικούς στο είδος τους.
Ο Σαλβαντόρ Νταλί έλεγε ότι » η ζωγραφική είναι το ορατό τμήμα του παγόβουνου της σκέψης μου» θέλοντας να εκφράσει την στενή σχέση που έχει η σκέψη με την εικόνα, στην έκφραση των συναισθημάτων.Ο τρόπος που διεγείρεται ο νους τόσο στην ποίηση όσο και στην ζωγραφική, αποδίδεται στην έμπνευση.Την στιγμιαία αυτή πνευματική διέγερση που οδηγεί στην δημιουργία και στην ολοκλήρωση ενός έργου.
(συνεχίζεται)…
Αγγελική Αγγελοπούλου

«Υπάρχει ποίηση στη μουσική και μουσική στην ποίηση.Ομως ο ήχος της λέξης είναι ένας.Ομως ο ήχος είναι τόσο μία, όσο και πολλές λέξεις».Η Ποίηση χρειάζεται την Μουσική και το αντίθετο, σαν δυο έννοιες που αλληλοσυμπληρώνονται και αλληλοεξαρτονται.
Η Ποίηση, ως εκφορά λόγου, αναδεικνύεται με την απαγγελία, όπως και η μουσική με το άκουσμα της μελωδίας. Κατά την μελοποίηση ενός ποιήματος , μουσικός και ποιητής συνεργάζονται αρμονικά και εποικοδομητικά για ένα καλό αποτέλεσμα. Τόσο η Μουσική όσο και η Ποίηση χαρακτηρίζονται από έναν «ρυθμό» που οδηγεί το δημιούργημα στην παραγωγική του συγκρότηση ακολουθώντας πέρα από την έμπνευση του δημιουργού και κάποιες καθορισμένες νόρμες. Ο Λόγος είναι η μεταφορική γλώσσα των Ήχων, που παρά τις εννοιολογικές κυριολεξιες, τις απλουστευσεις και τις ερμηνευτικές χαλιναγωγήσεις, επιθυμεί να αποσαφηνίσει με ρυθμολογικη συνέπεια την λιτότητα και την αυθεντικότητα μιας μουσικής. Πρόκειται δηλαδή για την αναπόφευκτη συνάντηση του συνειδητού (Λόγος) με το υποσυνείδητο (Ήχος). Δεν υπάρχει δογματισμός στην απόπειρα μελοποιησης ενός ποιήματος, όπως ακριβώς δεν υπάρχει οριοθέτηση στην έμπνευση. Αλλά, εκ του αποτελέσματος, καταδεικνύεται η ικανότητα τόσο του μουσικού όσο και του ποιητή να αναδείξει και να προβάλλει ανάλογα κάθε νέο δημιούργημα, αποτυπώνοντας στη μνήμη μας στίχους και μουσικές που λες και γράφτηκαν ταυτόχρονα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι μελοποιήσεις ποιημάτων προγενέστερων ποιητών (Σολωμός, Σεφέρης, Καββαδίας,Ελύτης, Ρίτσος, Γκάτσος,Βάρναλης) από εκλεκτούς συνθέτες (Μάντζαρος, Χατζηδάκης, Θεοδωράκης, Μικρούτσικος) που είναι άρρηκτα συνδεδεμένες και μοιάζουν με ενιαίο έργο.
Η Ποίηση, φιλοξενεί, καθοδηγεί και εμπνέει την Μουσική αν η δεύτερη την προσεγγίζει με την ανάλογη αβρότητα και τρυφερότητα, προσπαθώντας να αφουγκραστει την δόνηση της ποιητικής γραφής που ξεδιπλώνεται στα «μάτια της ψυχής» προσηλωμένης στους «αιώνες των αιώνων».

«Ξέχειλη από σιωπή η απέραντη αίθουσα.
Και το πιάνο ήταν η μεγάλη, άγια Τράπεζα
όπου πάνω της, τα χέρια ενός άντρα, λιγνά κι ασυγκράτητα
κόβαν και μοιράζαν γύρω
τον άρτο της αιωνιότητας”
Τάσος Λειβαδίτης, «Μουσική»

‌

Το 1638 ολοκληρώθηκε το νέο κτήριο του Δημοτικού Μεγάρου Κλοβενίρσντουλεν (Cloveniersdoelen ),έδρας της Πολιτοφυλακής του Άμστερνταμ. Έξι καλλιτέχνες, μεταξύ των οποίων ο Ρέμπραντ φαν Ράιν , κλήθηκαν να φιλοτεχνήσουν έξι πίνακες με θέμα την απεικόνιση ομάδων της πολιτοφυλακής , που θα κοσμούσαν τη μεγάλη αίθουσα υποδοχής του πρώτου ορόφου. Το 1642, ο Ρέμπραντ παρέδωσε το επιβλητικότερο και ίσως διασημότερο έργο του, γνωστό από τις αρχές του 19ου αι. και εφεξής, ως Νυχτερινή Περίπολος. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ρόλος της Πολιτοφυλακής αναδεικνυόταν καίριος για την προάσπιση της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας της Δημοκρατίας (της συνένωσης των προτεσταντικών βόρειων επαρχιών των Κάτω Χωρών οι οποίες, υπό τον Γουλιέλμο της Οράγγης, αποσχίστηκαν το 1588 από την Ισπανική Αυτοκρατορία και ίδρυσαν μια νέα Δημοκρατία, της οποίας η ανεξαρτησία αναγνωρίστηκε από την Ισπανία το 1648, με την υπογραφή της Συνθήκης του Μίνστερ), με αποτέλεσμα τα μέλη της να κατέχουν αξιοσέβαστη θέση στην κοινότητα.
Η πλειοψηφία των προσώπων που απεικονίζονται προέρχονταν από τη συνοικία των υφασματεμπόρων του Άμστερνταμ. Επικεφαλής των μελών της πολιτοφυλακής εμφανίζονται ο Λοχαγός Φράνσις Μπάνινγκ Κοκ και ο Υπολοχαγός Βίλεμ Βαν Ρέιτενμπερχ, ενώ ο πίνακας πληρώθηκε από 16 από τους εικονιζόμενους, που χρεώθηκαν ανάλογα με τη θέση τους στον ζωγραφικό χώρο. Στο λεύκωμα του Κοκ, «Άρχοντα του Πούρμερλαντ και του Ίλπενταμ», υπάρχει ένα «αντίγραφο» του πίνακα με το εξής σημείωμα «Σχέδιο του πίνακα στη μεγάλη αίθουσα του (Cloveniersdoelen) έδρα της Πολιτοφυλακής, όπου ο νεαρός άρχων του Πούρμερλαντ, ως Λοχαγός, δίνει εντολή στον Υπολοχαγό του, τον άρχοντα του Vlaerdingen, να ετοιμάσει το λόχο του για περιπολία». Ο Ρέμπραντ μετά τη διαμαρτυρία ορισμένων από τα εικονιζόμενα πρόσωπα, προσέθεσε μια οβάλ πλάκα με τον κατάλογο των ονομάτων τους και την τοποθέτησε στη δεξιά γωνία της αψιδωτής στοάς, αν και πιθανολογείται ότι η λίστα των παραγγελιοδοτών αποτέλεσε μεταγενέστερη προσθήκη έτερου δημιουργού.
Ο Ρέμπραντ δίνει περισσότερη έμφαση στην απόδοση του συνόλου και της συλλογικής δράσης, στη διαχείριση των λεπτομερειών, που ενίοτε προσλαμβάνουν συμβολικές διαστάσεις, στην εύγλωττη έκφραση των προσώπων, στη λακωνικότητα της χειρονομίας, που όμως δεν περιορίζει την ευρεία γκάμα της κίνησης και τη σύλληψη του «στιγμιαίου», Στον πίνακα παρατηρείται μια φωτογραφική σχεδόν απεικόνιση της δράσης, όπως τη συλλαμβάνει το μάτι το καλλιτέχνη εκείνη τη δεδομένη στιγμή, η οποία εξαίρεται τόσο από την εναλλαγή γρήγορων (π.χ. το αγόρι που τρέχει, ή το ταχύ βήμα του λοχαγού και του υπολοχαγού) και των αργών κινήσεων των ομιλητών ή των πιο στατικών μορφών του σημαιοφόρου και των άλλων σχολιαστών των δρωμένων, όσο και από τη χρήση του φωτισμού, που χαρακτηρίζεται για την αντιθετική διαδοχή φωτεινών και σκοτεινών σημείων, την υποτονικότητά του και την επιλεκτική ανάδειξη φιγούρων. Το έργο φιλοτεχνήθηκε στο στυλ του tenebrism, όρου που στην ιταλική γλώσσα μεταφέρει το σκοτεινό κλίμα του μυστηρίου επιτείνοντας την απόδοση του δραματικού στοιχείου, χαρακτηριστικού γνωρίσματος των καλλιτεχνικών διατυπώσεων της περιόδου του Baroque. Στην επίτευξη αυτού του στυλ, συνετέλεσε η αξιοποίηση της τεχνικής του κιαροσκούρο (chiaroscuro), την οποία εισήγαγε και καθιέρωσε ο Michelangelo Merisi Da Caravaggio, ενώ στη «Νυχτερινή Περίπολο» ο Rembrandt επιλέγει να φωτίσει περισσότερο δύο μορφές, τον υπολοχαγό και τη γυναικεία, σχεδόν υπερβατική μορφή που μοιάζει να ακροβατεί ανάμεσα στους δύο κόσμους και αποτελεί τη μασκώτ της ομάδας, αφού από τη ζώνη της κρέμεται ένας κόκορας, έμβλημα της συσσωμάτωσης αλλά και σύμβολο της ήττας των εχθρών. Για την επίτευξη του βάθους, ο καλλιτέχνης αποδίδει με μεγαλύτερη λεπτομέρεια και σαφήνεια τις δύο κεντρικές και προεξέχουσες μορφές του Μπάνινγκ Κοκ και του Λοχαγού του και χαλαρώνει και απαλύνει την πινελιά του καθώς προχωρά προς το βάθος της σύνθεσης, μια τεχνική, η οποία σύμφωνα με τους ιστορικούς της Τέχνης προσομοιάζει με το φωτογραφικό “depth of field”, δηλαδή ένα οπτικό φαινόμενο που κάνει τα πρόσωπα/αντικείμενα στα οποία εστιάζει ο καλλιτέχνης να αναδύονται μέσα από το βάθος, με σκοπό να οικοδομήσει τη σύνθεση γύρω από τις δύο κεντρικές μορφές. Στις τρεις αμέσως επόμενες οπλισμένες φιγούρες είναι εμφανής η επίδραση της αναπαράστασης των κύριων πράξεων που συνδέονται με το Arquebus, το πρωταρχικό όπλο της εν λόγω συντεχνίας, δηλαδή το γέμισμα του όπλου, τον πυροβολισμό και το καθάρισμα του όπλου. Οι στάσεις που αποτυπώνονται στον πίνακα του Rembrandt είναι σχεδόν ίδιες με τις γκραβούρες ενός δημοφιλούς εγχειριδίου του 17ου αι. σχετικού με την χρήση των όπλων, με τίτλο «Η χρήση των όπλων», στο οποίο επίσης συναντάμε τον κόκορα που κρέμεται από το φουστάνι του ξανθού κοριτσιού.

Η δομή της ζωγραφικής επιφάνειας είναι «ανοιχτή», ενώ οι πυκνές, τεμνόμενες ευθείες, οι κάθετες, διαγώνιες και οριζόντιες γραμμές πολλαπλών ,διαφορετικών κατευθύνσεων, ακόμη και οι αόρατες στον θεατή γραμμές, οι προεκτάσεις των αποδιδόμενων γραμμών, αλλά και η ύπαρξη ορθογώνιων, ελλειψοειδών τόξων και σπειροειδών φορμών, αν και δεν καλύπτουν ολόκληρο το χώρο, υποδεικνύουν ότι αρχικός στόχος του καλλιτέχνη ήταν η δημιουργία μιας σύνθεσης βασισμένης στη γεωμετρικότητα, ένα σχέδιο που δεν υλοποιήθηκε. Αυτό που πέτυχε ο Rembrandt ήταν ο συγκερασμός των οικείων του μεθόδων και τεχνοτροπικών χαρακτηριστικών, της σύζευξης του φωτός και του σκότους, του χάους και της ενότητας, του έθνους και του ατόμου σε συνεχές και ενοποιημένο σύνολο φρενήρους κίνησης με αποτέλεσμα την απεικόνιση μιας ζωντανής ιστορικής πηγής για την πορεία και την ταυτότητα της Ολλανδίας.
Πόσο αναγκαία όμως θα ήταν η συγκρότηση τοπικών πολιτοφυλακών στο πλαίσιο του σύγχρονου διεθνούς περιβάλλοντος; Στην Ολλανδία του 17ου αι.,η διαμόρφωση τέτοιων ομάδων στρατιωτικού τύπου από τα μέλη των εγχώριων ελίτ αποσκοπούσε στη διασφάλιση του ειρηνικού βίου της Πολιτείας και συγχρόνως στην καταστολή των παραβατικών συμπεριφορών που εκδηλώνονταν στην κοινότητα. Ενίοτε οι συσσωματώσεις αυτές μετείχαν σε εορταστικές εκδηλώσεις της Πολιτείας καθώς συμβόλιζαν το απαύγασμα της δύναμης και της αίγλης της. Από την άλλη πλευρά, το παγκόσμιο σκηνικό του 21ου χαρακτηρίζεται από (ψυχρο)πολεμικές συγκρούσεις των αντιπάλων οικονομικών κολοσσών, νέους ιούς ,απειλητικούς για τη ζωή και την υλική ευμάρεια των πολιτών, των οποίων η επιδημική εξάπλωση εισάγει και καθιερώνει νέες μορφές εργασίας που πλήττουν τα εισοδήματα της μικρομεσαίας τάξης και των αδύναμων κοινωνικών στρωμάτων, ενώ η αθρόα μετακίνηση πληθυσμών έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη φοβικών συνδρόμων, τη δημογραφική αλλοίωση των χωρών υποδοχής και το ξέσπασμα βίας. Ως εκ τούτου, ο άνθρωπος ζει σε ένα αβέβαιο, διαρκώς ευμετάβλητο και εν τέλει δυσμενές περιβάλλον για τη βιολογική του επιβίωση και την οικονομική του σταθερότητα, αλλά και τη διαφύλαξη της σωματικής του ακεραιότητας, καθώς, υπό τέτοιες συνθήκες, δεν αποκλείεται ένα πιθανό ξέσπασμα μαζικών κινημάτων σαν αυτό που εκδηλώθηκε στις Η.Π.Α πριν από λίγες μέρες με αφορμή τη δολοφονία του Αφροαμερικάνου George Floyd. Σε ένα ίσως όχι και τόσο ακραίο σενάριο, η εκτόξευση των ποσοστών ανεργίας και συνεπώς της φτωχοποίησης ευρύτερων πληθυσμιακών ομάδων, θα μπορούσε δυνητικά να οδηγήσει σε ένα κυκεώνα εγκληματικών ενεργειών, εν ψυχρώ δολοφονιών και βανδαλισμών. Είναι δυνατόν λοιπόν η συσπείρωση κατοίκων σε κάθε Δήμο/Κοινότητα να συμβάλλει στη διατήρηση των ισορροπιών, όπως η πολιτοφυλακή του Μπάνινγκ Κοκ στην Ολλανδία μερικούς αιώνες νωρίτερα; Η απάντηση είναι δύσκολο να δοθεί. Η σύσταση τέτοιων συσσωματώσεων ενέχει εγγενείς δυσκολίες, αρχής γενομένης από την επιλογή της ηγεσίας και των μελών που θα απαρτίζουν την εκάστοτε πολιτοφυλακή. Θα αποτελείται αποκλειστικά από επιφανή άτομα του κοινωνικού ιστού αποκλείοντας τους οικονομικά αδύναμους; Η εκτεταμμένη οπλοχρησία θα ενδυναμώσει συγκεκριμένες ομάδες διχάζοντας το κοινωνικό σώμα και θα οδηγήσει σε περαιτέρω αύξηση των περιστατικών βίας αντί να την περιορίσει; Τα άτομα που θα συγκεντρώσουν τέτοιου είδους δύναμη θα μπουν στον πειρασμό να πλουτίσουν με την ίδρυση εγκληματικών ομάδων(π.χ εμπόριο ναρκωτικών ουσιών) και να συγκαλύψουν τις πράξεις τους; Τέλος, μια ενδεχόμενη ένοπλη επανάσταση των επί μέρους πολιτοφυλακών δεν αποκλείεται να καταλύσει τα Δημοκρατικά Πολιτεύματα και να οδηγήσει στην εγκαθίδρυση δικτατορικών καθεστώτων. Συμπερασματικά, όσο κι αν κρίνεται επιτακτική η ανάγκη προάσπισης της σωματικής ακεραιότητας των πολιτών, το έργο αυτό θα πρέπει να αναλάβει το Κράτος, η Δικαστική εξουσία και οι Αστυνομικές Δυνάμεις που όμως θα πρέπει να αναλογισθούν το ρόλο και την ευθύνη τους και να διαφυλάξουν με σύνεση και σοβαρότητα την τάξη και την εύρυθμη λειτουργία του κοινωνικού σώματος, λαμβάνοντας μέτρα προς την ενίσχυση των οικονομικά ασθενέστερων πολιτών και της επιχειρηματικότητας, της άμβλυνσης των κοινωνικών αντιθέσεων και της δημιουργίας κλίματος αλληλεγγύης και ομόνοιας, προκειμένου να αποτραπεί η οικονομική και ηθική κατάρρευση του κοινωνικού σώματος και το χάος που αυτές συνεπάγονται.
Χριστιάνα Οικονόμου. Πτυχιούχος του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του ΕΚΠΑ. Κάτοχος MPhil στις Θεατρικές Σπουδές.

Για να έρθουμε όμως στο σήμερα και τον Τζακ Κέρουακ με τα δικά του χαϊκού » λουλούδια, στραβά στοχεύουν, στον ευθύ θάνατο»
Ανακαλύπτουμε τότε ότι η σχέση του λογοτέχνη με την εποχή του τείνει να είναι βιωματική. Η φύση διαθλάται μέσα από ποικίλες οπτικές γωνίες στο λογοτεχνικό κείμενο. Ιδιαίτερα στην ποίηση, το πολλαπλό είδωλο της φύσης, εμφανίζεται να επιδρά καταλυτικά στα δρώμενα:.»…κι από το πέλαο, που πατεί χωρίς να το σουφρώνει κυπαρισσένιο αναέρια τ’ ανάστημα σηκώνει κι ανεί τσ’ αγκάλες μ’ έρωτα και με
ταπεινοσύνη κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη»
(Από τον Κρητικό του Διονυσίου Σολωμού).
Οι ποιητές της γενιάς του 1880, θα εξυμνήσουν την φύση, με τις λεπτομερείς αναφορές τους στην μαγεία και την εναλλαγή του φυσικού κόσμου, ανακηρύσσοντας την φύση «ως εκφραστή του ανέκφραστου» με τρόπο ήσυχο και λιτό, αλλά και με μια «ειδυλλιακή αφέλεια «.
Η επόμενη γενιά του 1910 με άξιους αντιπροσώπους όπως ο Άγγελος Σικελιανός, ο Κωνσταντίνος Καβάφης, ο Καρυωτάκης, ο Καζαντζάκης και ο Βάρναλης, για να αναφερθούμε στους πιο γνωστούς, ερμήνευσαν και οραματίστηκαν μία υπέρβαση κοινωνικού και πολιτικού προβληματισμού που όμως δεν ξεχνά τις αναφορές στη φύση και το περιβάλλον.
«Στο δώμα, απάνω στο βουνό, έτοιμος είν’ ο δείπνος.
Γλυκό είναι του λαδιού το φως σαν το γλυκό καρπό του,
θροφή στα μάτια, με γλαυκή
στο χάλκωμα, τη ρίζα…
(Αγγ. Σικελιανός, δείπνος)
Η φύση σαν σύμβολο της ζωής του ανθρώπου, εκφράζεται και στην ποίηση της γενιάς του 1920
«Άσε τότε το κύμα όπου θέλει να σπάζει, άσε τις ζάλες που σέρνουν τυφλά την καρδιά,
κι αν τριγύρω βογγά κι αν ψηλά συνεφιάζει, κάπου ο ήλιος σε κάποιο γιαλό θα γελά»
(Κων.Χατζοπουλος, Απλοί τρόποι).
Αμέτρητες οι αναφορές στη φύση και στις υπόλοιπες ποιητικές γενιές καθώς και στην Μεταπολεμική και την σύγχρονη.
Αλλά κάπου εδώ θα πρέπει να σας αφήσω με τα υπέροχα λόγια της εξαιρετικής μας ποιήτριας Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ
«…ο αέρας ύφασμα με τέλεια εφαρμογή, η μυρωδιά του γιασεμιού,λες κι ήταν προσωπικό μου χάρισμα
λες και με αφορούσε και μένα η ωραιότητα».

( Ηφύση έχει την πιο ωραία μνήμη).

Οι ώρες

Είναι κάτι ώρες που λυγάς
κι αποπλανιέσαι
στου άνυδρου παρελθόντος τις σιωπές.
Είναι στιγμές που πέφτεις,
μα κρατιέσαι
στη κουπαστή της θύμησης
που σάλπαρε στο χθές.
Κι άλλες φορές
τολμάς κι αναρωτιέσαι
τι έφταιξε κι ο ίσκιος σου
ξεθώριασε στις θλίψης
τις αυλές…
Α.Α. (22-8-12)

Αγγελική Αγγελοπούλου

Το έργο του Tiziano  αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της νεοπλατωνικής σκέψης, καθώς συνιστά μια καλλιτεχνική διατύπωση της θεωρίας του Marsilio Fitsino για τις «Δίδυμες Αφροδίτες», Ουράνια και Πάνδημο. Στον πίνακα δεσπόζει η συμμετρική παρουσία δύο γυναικών με κυρίαρχη τη γυμνή μορφή που φέρει ένα αγγείο στο οποίο καίει ουράνιο πυρ. Στη σύνθεση η γυμνότητα λειτουργεί ως σύμβολο της περιφρόνησης των υλικών αγαθών και των εφήμερων απολαύσεων, ενώ η άλλη μορφή είναι ενδεδυμένη με ένα πολυτελές φόρεμα και κρατά ένα δοχείο με χρυσό και κοσμήματα, δηλωτικά της ματαιότητας και των εφήμερων απολαύσεων. Το φόντο του πίνακα διαιρείται σε δύο κομμάτια με κριτήρια ηθικολογικού χαρακτήρα (paysage moralisé) ανάλογα με τα ποιοτικά στοιχεία των δύο γυναικών.  Στο αριστερό φόντο διακρίνεται μια οχυρωμένη πόλη και δύο κουνέλια, εκφραστικά σύμβολα του ζωώδους έρωτα και της γονιμότητας, ενώ στη δεξιά πλευρά διαφαίνεται ένα λιτό, αγροτικό περιβάλλον όπου δεσπόζει μια Εκκλησία και ένα κοπάδι πρόβατα, εικόνα που μας παραπέμπει στα Αρκαδικά Τοπία και στην εσωτερικότητα, στην ενατένιση του θείου.   

Η γυμνή, υψιπετής γυναίκα είναι η «Ουράνια Αφροδίτη», η οποία στο φιλοσοφικό σύστημα του Marsilio Fitsino συμβολίζει την αιώνια, αμετάβλητη και ανέγγιχτη από  τη φθοροποιό επίδραση της ύλης, Ιδέα της ομορφιάς. Η έτερη μορφή, η «Πάνδημος Αφροδίτη», η ζωοδότρια δύναμη, δημιουργεί τις απτές και φθαρτές αντανακλάσεις του θείου κάλλους στο γήινο κόσμο. Η απεικόνιση του Έρωτα, που ανακατεύει το νερό της στέρνας, ανάμεσα στις δύο θεές εκφράζει τη νεοπλατωνική αντίληψη ότι ο έρως αποτελεί μια αρχή κοσμικής πρόσμιξης, μία διάμεσο μεταξύ ουρανού και γης. Η «Ουράνια Αφροδίτη», Venus Coelestis, είναι κόρη του Ουρανού, δεν έχει μητέρα, γεγονός που την κατατάσσει σε μια άυλη διάσταση, ενώ τόπος κατοικίας της είναι η ανώτερη συμπαντική ζώνη, ο Κοσμικός Νους. Η ομορφιά που αντιπροσωπεύει είναι η πρωταρχική και συμπαντική ακτινοβολία της θεότητας. Η Πάνδημος Αφροδίτη, Venus Vulgaris, είναι κόρη του Δία και της Ήρας και κατοικεί στο μεταίχμιο μεταξύ του Κοσμικού Νου(ένα νοητό και υπερουράνιο κόσμο όπου ζει ο Θεός ακατάλυτος και σταθερός) και στον επίγειο κόσμο, στη σφαίρα δηλαδή της Κοσμικής Ψυχής και συμβολίζει μια επιμέρους εικόνα της καθολικής ομορφιάς που πραγματώνεται στον επίγειο κόσμο. Ενώ η Ουράνια Αφροδίτη είναι η intelligentia, η διανόηση, η Πάνδημος Αφροδίτη ενσαρκώνει την ιδέα μιας ζωοποιού δύναμης,( vis generandi), η οποία παράγει ή μορφοποιεί τα φυσικά πράγματα, καθιστώντας τη νοητή ομορφιά προσιτή στις ανθρώπινες εγκεφαλικές λειτουργίες. Οι δύο αυτές εκφάνσεις της διάχυτης στο σύμπαν ομορφιάς, που αναφέρονται στο Συμπόσιον του Πλάτωνα θεωρούνται εξίσου σεβάσμιες δυνάμεις, που αλληλοσυμπληρώνονται και είναι απαραίτητες για τη σύλληψη της Ιδέας του Κάλλους, του θείου κάλλους, στα ανθρώπινα νοητικά δεδομένα. Καθεμία από τις δύο θεότητες συνοδεύεται από τον Έρωτα. Ο θείος έρως, amor divinus, επηρεάζει καταλυτικά την ανώτερη  λειτουργία του ατόμου, τη νόηση, ωθώντας το στο στοχασμό της νοητής ακτινοβολίας της θείας ομορφιάς. Ο γιος της Πανδήμου Αφροδίτης,amor vulgaris,εξουσιάζει ενδιάμεσες λειτουργίες του ανθρώπου, όπως η φαντασία και οι αισθήσεις. Ο έρωτας ανάγεται σε βασικό άξονα του φιλοσοφικού στοχασμού του Marsilio Fitsino. Για το νεοπλατωνικό απολογητή ο Έρως είναι το όχημα μέσω του οποίου ο Θεός διαχέει την ουσία του στον κόσμο και συγχρόνως η δύναμη που ωθεί τα έμψυχα δημιουργήματά του να επιχειρήσουν την επανένωση μαζί του, ένα πνευματικό κύκλωμα, circuitus spiritualis, με πομπό και δέκτη τόσο το Θεό όσο και τα πλάσματά του. Στο νεοπλατωνικό κόσμο, η γυμνότητα, ειδικά όταν έρχεται σε αντιπαράθεση με το αντίθετό της, σταδιακά συμβόλιζε την αλήθεια και ταυτόχρονα την εγγενή και φυσική ομορφιά ( φυσικό κάλλος, pulchritude innata) σε αντίθεση με επίπλαστες και πομπώδεις χάρες (επείσακτον κάλλος, ornamentum) και τελικά κατέληξε να σημαίνει το Ιδεατό και το Νοητό, την απλή και αληθινή ουσία που υπερτερεί του αισθητού και της μεταβλητότητας.  Ενδεχομένως ο Τιτσιάνο επηρεαστηκε από δύο αγαλματικές μορφές του Πραξιτέλη, μιας γυμνής και μιας ντυμένης Αφροδίτης. Η γυμνή Αφροδίτη απορρίφθηκε από τους κατοίκους της Κω και έγινε δεκτή από την Κνίδο της οποίας μετατράπηκε σε μέγα καύχημα.

 Ο Πλάτων θεωρούσε τον πάνδημο έρωτα ένα είδος μέθης ή ψυχικής νόσου και τον υποβιβάζει στη βαθμίδα των σωματικών αναγκών που εδράζονται στο επιθυμητικό μέρος της ψυχής και αποτελούν τροχοπέδη για τη νόηση. Είναι όμως έτσι τα πράγματα για τον άνθρωπο; Ένας κόσμος χωρίς έρωτα, ένας ψυχρός κόσμος προγραμματισμένων ανθρώπων που θα είχαν αποτινάξει το ζυγό των ψυχικών και σαρκικών αναγκών θα λειτουργούσε με μεγαλύτερη τάξη και ευρυθμία; Ο συναισθηματικά απονεκρωμένος άνθρωπος θα μπορούσε δυνητικά να αναπτύξει περισσότερο τις νοητικές του ικανότητες και να αποφύγει συναισθηματικές διακυμάνσεις, τον κατακλυσμό από θλιβερά συναισθήματα, ενοχές, υποχωρήσεις, συμβιβασμούς και άλλα αδιέξοδα, προκειμένου να διατηρήσει μία θνησιγενή και εκ προοιμίου καταδικασμένη σχέση; Εν κατακλείδι, αξίζει να χάσει την προσωπικότητά του ή και πολλές φορές την αξιοπρέπειά του για ένα συναίσθημα που έχει τόσο σύντομη ημερομηνία λήξης; Όπως και να έχει οφείλουμε πρωτίστως να αγαπάμε τον εαυτό μας και να προσπαθούμε με κάθε τρόπο να εξελιχθούμε πνευματικά και να διατηρήσουμε την ατομικότητά μας, αποφεύγοντας τοξικότητες και χειριστικές απόπειρες αλλοίωσης του Είναι μας.

Χριστιάνα Οικονόμου. Πτυχιούχος του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του ΕΚΠΑ. MPhil στις Θεατρικές Σπουδές.

«Θεέ μου πρωτομάστορα, μ’ έχτισες μέσα στα βουνά
Θεέ μου πρωτομάστορα, μ’
έκλεισες μες τη θάλασσα»
(Οδυσσέας Ελύτης)
Είναι άπειρες οι αναφορές της ποίησης στο περιβάλλον και γενικότερα στη Φύση. Ειδικά στην ελληνική λογοτεχνία βρίσκουμε πολυάριθμες καταγραφές με σύμβολα, σκηνικά δράσης, μεταφορές, συναισθηματικές καταστάσεις και αξίες που μας οδηγούν δύο συμπέρασμα ότι από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα, η φύση υπήρξε πηγή έμπνευσης για πολλούς ποιητές.
Πραγματοποιώντας μια ιστορική αναδρομή από τον Όμηρο μέχρι την σημερινή εποχή, θα συναντήσουμε μια αστείρευτη ποικιλία εικόνων και περιγραφών που στολίζουν άπειρα ποιητικά λόγια, που εξυμνούν την ομορφιά του φυσικού κόσμου, τα όντα που ζουν εκεί, τις διαφορές και τις ομοιότητες του περιβάλλοντος, ακόμα και την μονοτονία και την πλήξη που απορρέει με τρόπο μυστηριακό και χαρακτηριστικό, ακουμπώντας στα φτερά της φαντασίας του αναγνώστη.
«Οι πεταλούδες να δείς
θα ξέρουν από μοναξιά
και ζουν μία μέρα μόνο»
(Μαρία Χαραλαμπίδη- Γενναια λογικό δέντρο).
Άλλες φορές πάλι ξεπηδά μέσα από την δημώδη ποίηση, τα κλέφτικα τραγούδια, τα ηρωικά άσματα του Διγενή Ακρίτα, από τον Ερωτόκριτο και τόσες άλλες ποιητικές εκφάνσεις, η ελληνική φύση, η ζωή της υπαίθρου, η παράδοση αλλά και η εθνική ταυτότητα κάθε λαού.
Στην Καλεβαλα (Kalevala)το επικό ποιητικό έργο των χωρών της Βόρειας Ευρώπης, συναντάμε, σε έμμετρο μάλιστα λόγο, τις περιγραφές της βόρειας θάλασσας που με τους κινδύνους αλλά και την ομορφιά της, σαγηνεύει τους ναυτικούς.
Οι καταπληκτικές παρομοιώσεις και μεταφορές,θυμίζουν πολύ τον Όμηρο!
«Run, craft, where there are no trees , boat over the wide waters;
ride as bubbles on the sea
water lilies on the waves!»
(Kalevala- Sailing the North land)
Οι τάσεις και τα λογοτεχνικά ρεύματα, περικλείουν πολλές φορές αναφορές στη φύση, στην ύπαιθρο και στα τοπία, όπου σημαντική θέση κατέχουν οι αναρίθμητες αναζητήσεις αλλά και οι προβληματισμοί για το ανθρώπινο στοιχείο που ζει και εναρμονίζεται με το περιβάλλον του. Στην Ινδιάνικη και Ιαπωνική ποίηση των περίφημων χαϊκού, περιγράφεται με δωρικό τρόπο η σχέση αυτή ανθρώπου και φύσης, που τείνει να αναδεικνύει τις υπέρτατες αξίες της ζωής, διαπερνώντας τους εθνικούς μύθους, τα τραγούδια, τις ντοπιολαλιες, τον παραδοσιακό βίο ακόμα και την λαϊκή τέχνη που τόσο έντονα χαρακτηρίζει τον κάθε λαό.
(Συνεχίζεται…)
Αγγελική Αγγελοπούλου

Απρόσμενη συνάντηση

Στην άκρη του καλοκαιριού,
εκεί που κρύβεται ο Σεπτέμβρης,
και τα δροσάτα πρωινά
κάθονται στα τραπεζάκια,
πίνοντας καφέ με την
μελαγχολία τους,
εκεί που το ηλιοβασίλεμα
βουτάει πίσω απ’ τους αμμόλοφους,
και τα βράδια παίζουν με τα κύματα, του φθινοπώρου προμηνύοντας το «έλα»,
εκεί που το ταξίδι
φτάνει στο τέλος του,
δίπλα σε μια φέτα καρπούζι,
εκεί που μάζευα κοχύλια κι αναμνήσεις,
εκεί σε συνάντησα,
στο πουθενά του «τώρα»,
να μιλάς με τον μαΐστρο
και τα όνειρα…

Αγγελική Αγγελοπούλου